Terminologia audio - głośniki i kolumny
Chociaż zestawy głośnikowe jak i same głośniki to dość proste urządzenia, to jednak terminologia do ich opisu całkiem często bywa problematyczna. Dotyczy to zarówno słownictwa polskiego, angielskiego jak i tłumaczeń. Pojawiają się nieścisłości i zwykłe błędy. Jest kilka przyczyn takiego stanu rzeczy, ale najważniejsza to po prostu brak wiedzy - chodzi bądź to o niezrozumienie technicznej istoty zagadnienia, bądź o nieznajomość słownictwa. Poniżej omówimy znaczenie najważniejszych terminów, które sprawiaja kłopoty, czy to w użytku w ramach danego języka czy to przy tłumaczeniach.
Głośnik, kolumna, zestawy głośnikowy (loudspeaker, speaker, driver)
Sposób funkcjonowania polskiej terminologii dotyczącej głośników i zestawów głośnikowych nie grzeszy ścisłością. Ten sam problem występuje też w krajach anglojęzycznych. Słowa loudspeaker oraz speaker są powszechnie używane zamiennie zarówno dla głośników rozumianych jako podzespoły jak też dla całych zestawów głośnikowych. Jest jeszcze słowo driver stosowane bądź to dla określenia głośnika jako podzespołu, bądź też dla określenia części głośnika tubowego (tego co zostaje po odjęciu tuby, w tym znaczeniu w Polsce obiegowo stosuje się termin angielski). Znaczenie słów angielskich trzeba więc często odgadywać z kontekstu.
W polskich realiach też spotyka się osoby określające wszystko mianem głośnika, zarówno w odniesieniu do samych głośnikow jak i różnego rodzaju zestawów głośnikowych, ale na szczęście jest to rzadkie zjawisko. Naszą lokalną specyfiką jest natomiast słowo kolumny stosowane powszechnie dla określania niemal wszystkich zestawów głośnikowych za wyjątkiem subwooferów i zestawów centralnych do kina domowego - te ostatnie jednak nazywa się zwykle głośnikami centralnymi, choć oczywiście z reguły są to wielodrożne zestawy i mają więcej niż jeden głośnik. Pojawiają się czasami zastrzeżenia dotyczące sposobu używania słowa kolumny. W klasycznej terminologii fachowej kolumna głośnikowa (ang. column loudspeaker) to specyficzny rodzaj zestawu głośnikowego o określonej konstrukcji. Ostała się nieduża grupa purystów, którzy wciąż trwają przy poglądzie, że właśnie to jest prawdziwe znaczenie. W tym przypadku nie można się zgodzić z purystami. Język jest żywy i współczesne znaczenie słowa kolumna jako synonimu zestawu głośnikowego jest w audio znaczeniem podstawowym. To się stało faktem już dawno temu, nie ma sensu tego negować czy tym bardziej zmieniać. Na podstawie kontaktów z osobami, które wyemigrowały z Polski szacujemy, że miało to miejsce nie później niż w latach 1970-tych.
Typy głośników
Atutem terminologii angielskiej jest wygodne w użytku nazewnictwo typów głośników, rozróżnianych według pełnionej funkcji. Woofer to po polsku głośnik niskotonowy (kolokwialnie określany nieraz jako bas). Tweeter to po polsku głośnik wysokotonowy (kolokwialnie można powiedzieć wysokotonówka). Głośnik średniotonowy to po angielsku midrange speaker, czasami nazywany skrótowo midrange lub rzadziej squaker. Głośnik niskośredniotonowy to po angielsku midbass (driver). Natomiast głośnik, który ma sam odtwarzać całe pasmo w angielskim jest nazywany full-range speaker, a po polsku głośnik szerokopasmowy. Przy czym w angielskim jest jeszcze dodatkowe oddanie niuansów, gdyż stosuje się także termin wide-range speaker dla nieco bardziej ograniczonych głośników, które wyróżniają się szerokim pasmem, ale nie dorównują głośnikom full-range. Takie głośniki wide-range mogą być używane samodzielnie w mało wymagających aplikacjach (czyli w sprzęcie nie zasługującym na miano prawdziwego hi-fi) lub też pracować z innymi głośnikami w zestawie wielodrożnym. W języku polskim takiego bardziej precyzyjnego rozróżnienia w praktyce nie mamy. Można co prawda użyć sformułowania głośnik pełnopasmowy, ale tak czy inaczej określenie głośnik szerokopasmowy jest dominujące i nie można liczyć, że te dwa terminy będą przez odbiorców rozróżniane.
Resor, zawieszenie (spider, suspension, surround)
W każdym typowym głośniku dynamicznym jest układ drgający, którego głównymi częściami są membrana i cewka. Ten układ dragający musi mieć jakieś zawieszenie czyli po angielsku suspension. Typowe zawieszenie w głośnikach niskotonowych i średniotonowych ma dwa elementy konstrukcyjne. W jezyku angielskim jeden z nich to spider, a drugi to surround lub alternatywnie suspension. Niezwiązane z elektroakustyką znaczenie słowa spider to po polsku pająk. Niestety zdarzały się przypadki, gdy słowo pająk pojawiało się w katalogach czy komunikatach prasowych dotyczących głośników. W tym przypadku spider to po polsku resor. Element ten ma zwykle postać sfałdowanego pierścienia z impregnowanej tkaniny, znajduje się pomiędzy membraną a magnesem i można go zobaczyć kiedy głośnik jest wyjęty z obudowy. Natomiast surround (suspension), czyli po polsku zawieszenie to widoczny z zewnątrz element w kształcie pierścienia (zwykle z pojedynczą lub podwójną fałdą, wykonany z gumy, pianki lub materiału tekstylnego) przyklejony do zewnętrznego obwodu memebrany i do obwodu kosza głośnika.
No ale na tym sprawa się nie kończy, bo w polskiej terminologii mamy pewne zróżnicowanie zwyczajów. Niektórzy obydwa te elementy nawywają resorami, przy czym ten wewnętrzny to resor dolny, a ten zewętrzny to resor górny. Terminologia operująca pojęciami resor dolny / resor górny jest prawidłowa, ale raczej preferujemy stosowanie pojęć resor / zawieszenie bo ma to parę zalet. Daje to terminy krótsze, bardziej bezpośrednio odpowiadające terminom angielskim. Poza tym są spotykane konstrukcje gdy resor (w znaczeniu resor dolny) jest podwójny. Ktoś mniej zorientowany mógłby pewnie pomylić zestaw resor+zawieszenie z podwójnym resorem (dolnym). Co prawda w tej konwencji mamy podwójne znaczenie słowa zawieszenie, bo z jednej strony dotyczy ono całego układu, a z drugiej tylko odpowiednika angielskiego surround, ale to rozróżnienie można zwykle łatwo wyłowić z kontekstu. Sporadycznie można też spotkać terminologię łączącą obie konwencje i wówczas stosowane są nazwy górne zawieszenie oraz dolny resor.
Obudowy głośnikowe - typy konstrukcji
Ani w polskiej, ani w angielskiej terminologii nie ma tu istotnych nieścisłości. Natomiast dość często ujawnia się techniczna niewiedza tłumaczy, którzy nie rozumieją istoty działania opisywanych rozwiązań i popełniają błędy. Żeby uniknąć pomyłki przy tłumaczeniu trzeba rozumieć z jakim typem konstrukcji mamy do czynienia.
Obudowa zamknięta to jak sama nazwa wskazuje zamknięta skrzynka i po angielsku nazywana jest zwykle closed box. Ale w angielskiej terminologii są jeszcze dwa inne określenia: infinite baffle i acoustic suspension, też stosowane dla określenia obudowy zamkniętej. Tu w grę wchodzą techniczne niuanse. Formalnie infinite baffle (dosłownie: nieskończona odgroda) jest wtedy gdy objętość obudowy jest na tyle duża, że podatność zamkniętej wewnątrz masy powietrza jest większa niż podatność zawieszenia głośnika. Natomiast acoustic suspension (dosłownie: zawieszenie akustyczne) jest wtedy gdy podatność masy powierza w obudowie jest mniejsza niż 1/3 podatności zawieszenia głośnika. Formalnie sprawa jest jednoznaczna, ale w praktyce występują problemy. Często nie mamy wcale pewności czy terminy infinite baffle i acoustic suspension są stosowane zgodnie ze wspomnianymi kryteriamy technicznymi. Poza tym w języku polskim nieskończona odgroda i zawieszenie akustyczne nie są utrwalone, a jak się wydaje znajomość formalnego podziału technicznego jest mało znana poza grupą inżynierów i zaawansowanych hobbystów-majsterkowiczów. Stąd spore ryzyko powstawania błędów wynikających z nieświadomości. W razie wątpliwości co do klasyfikacji danej konstrukcji można się ograniczyć do mniej szczegółowego określenia obudowa zamknięta.
Najpopularniejszym typem obudowy głośnikowej jest bass-reflex. Ten termin jest używany zarówno w języku polskim jak i angielskim. W angielskim występuje także w wersji skróconej reflex, alternatywnie można użyć określenia reflex enclosure. Dla tego typu konstrukcji stosuje się też szereg terminów alternatywnych. A więc mamy obudowę wentylowaną, po angielsku vented enclosure. Kolejny wariant to obudowa z otworem, po angielsku ported enclosure. Tu warto zwrócić uwagę, że obudowa typu linia transmisyjna (ang. transmission line, skrót TL stosowny w obu językach), też ma otwór, ale to już jest inna konstrukcja. Czasami można też spotkać przypadki, gdy otwory w obudowie pełnią inną rolę niż w konstrukcji bass-reflex, co dotyczy głównie głośników średniotonowych. Trzeba w takich przypadkach mieć się na baczności, żeby nie doszło do pomyłki. Czasami przepływ powietrza w tunelu jest w jakiś sposób tłumiony (przykładowo przekrój tunelu jest wypełniony cienkimi rurkami), wówczas mamy tłumiony bass-reflex (ang. damped reflex)
W sensie technicznym blisko spokrewniona z bass-reflexem jest obudowa z membraną bierną, po angielsku passive radiator (spotyka sie też określenia bass radiator, czy subbass radiator). Sformułowanie pasywny radiator w opisie zestawu głośnikowego będzie raczej zrozumiałe, ale nie jest to normalna polska terminologia, zastosowanie tego określenia świadczy o niekompetencji tłumacza i oczywiście nie należy tego sformułowania używać. Zwróćmy uwagę, że w zestawach głośnikowych są spotykane radiatory (czyli elementy służące do odprowadzania ciepła, po angielsku heatsink). Przede wszystkim do chłodzenia elementów wzmacniaczy w będących częścią kolumn aktywnych, z rzadka do chłodzenia rezystorów zwrotnic pasywnych. A co potencjalnie może być najbardzej mylące, stosuje się też radiatory w konstrukcji samych głośników do poprawy odprowadzania ciepła z cewek. A więc głośnik może mieć radiator, co nie ma żadnego związku z obecnością pasywnej membrany.
