Maty gramofonowe - krótki przegląd

Maty gramofonowe to jeden z rzadziej omawianych elementów systemu hi-fi, ale użytkownicy gramofonów nie powinni ich ignorować. Mają one wpływ na brzmienie, na wygodę obsługi, na możliwości funkcjonalne, a bywa i tak, że uwzględnia się ich walory estetyczne.

Zanim zrobimy krótki przegląd dostępnych opcji, przypomnijmy o tym aby przy zakupie zwracać uwagę na grubość maty. Jeżeli nowa mata ma inną grubość niż poprzednia, a gramofon nie zostanie do tego przystosowany, to zmieni się kąt VTA. Wstępnie zakładamy, że w zestawie fabrycznym grubość maty była dopasowana tak by uzyskać prawidłowy kąt. Niektóre gramofony mają regulację wysokości ramienia, zwaną też regulacją VTA i w tych przypadkach można zmieniać grubość maty w zakresie obejmowanym przez zakres regulacji wysokości ramiania. Czasami do zmiany geometrii stosuje się też podkładki.

Filc
Filc to popularna opcja, często stosowana fabrycznie w tańszych gramofonach. Filc jest tani i spełnia swoje podstawowe zadanie mechanicznej ochrony plyt, ale ma też kilka wad. Po pierwsze chodzi o gromadzenie statycznych ładunków elektrycznych. Filcowa mata może się przykleić do płyty. Filc sprzyja też gromadzeniu kurzu i nie jest najłatwiejszym materiałem do utrzymania w czystości, a w konsekwencji utrudnia też utrzymanie w optymalnym stanie samych płyt. Krytykowane są też słabe własności tłumiące filcu.

Filc ma dwie specyficzne cechy, poszukiwane przez niektórych użytkowników. Filcowe maty są dostępne w zróżnicowanych formach wzorniczych. Jeśli komuś zależy na określonym kolorze czy specjalnym wzorze, to filc daje szerokie możliwości wyboru. Poza tym, dzięki małemu tarciu, przy scratchowaniu można zatrzymać płytę nie zatrzymując obrotu talerza, co jest istotne dla DJ-ów.

Guma
Guma to kolejny materiał chętnie stosowany jako wyposażenie fabryczne, a maty z tego materiału są też dostępne na rynku akcesoriów. Guma ma dobre właściwości tłumiące, stabilnie utrzymuje płytę, ułatwia też ochronę przed kurzem i łatwo utrzymać gumowe maty w czystości. W gumowych matach grubość centralnej części może być zmniejszona, co pomaga uzyskać płaskie ułożenie płyty. Izolacyjne właściwości gumy powodują, że statyczne ładunki elektryczne na płytach niestety nie są odprowadzane.

Korek
Maty korkowe są często polecane jako pierwszy wybór dla użytkowników, którzy chcą zamienić filc na coś lepszego, poprawić zarówno jakość brzmienia jak i parametry użytkowe. Korek pozwala zmniejszyć problemy z ładunkami statycznymi, ma niezłe tłumienie i nietrudno utrzymać go w czystości. A przy tym maty korkowe nie są drogie. Lepsze maty mają mniejszą grubość w centralnej części aby zapewnić płaskie ułożenie płyty.

Guma + korek
W tym przypadku łączone są dwie warstwy, guma/kauczuk od strony talerza i korek od strony płyty. Guma stabilnie trzyma się talerza i zapewnia pewne tłumienie, korek zmniejsza problemy z ładunkami statycznymi, też dodaje pewne tłumienie i nietrudno utrzymać go w czystości. Jeśli ktoś uważa, że gruba gumowa mata daje nadmierne tłumienie, to kombinacja gumy z korkiem może dać bardziej satysfakcjonujący kompromis.

Skóra
Skóra ma pewne zdolności tłumienia drgań, ale nie jest pod tym względem materiałem optymalnym. Do zalet należy bardzo dobra ochrona przed ładunkami statycznymi, łatwość utrzymania w czystości. Można też znaleźć skórzane maty o ciekawych walorach estetycznych.
Podobnie jak w branży galanteryjnej możliwe jest zastosowanie sztucznych zamienników skóry. Jako materiał na maty gramofonowe używana jest też Alcantara.

Akryl
Z akrylu czasami wykonuje się całe talerze, co pozwala w ogóle wyeliminować matę. Dostępne są talerze akrylowe kupowane osobno jako zamienniki oryginalnych talerzy powodujące udoskonalenie gramofonu. Oprócz tego są też w sprzedaży akrylowe maty i najtańsze z nich są całkiem przystępne. W tym przypadku podkreśla się, że zastosowany materiał jest podobny do materiału samej płyty, ma dobre własności antystatyczne i dobrze rozprasza drgania, no i łatwo też utrzymać go w czystości.

Oprócz mat należących do gatunków wymienionych wyżej mamy też na rynku szereg rozwiązań firmowych o bardziej skomplikowanej konstrukcji i niestety z reguły też znacznie wyższej cenie.

Dereneville-Magic-Mat (AVDesignHaus/Dereneville) to mata wykonana z plecionki włókna szklanego i pokryta obustronnie silikonem. Całkowita grubość wynosi tylko 0,38 mm, co pozwala uniknąć zmiany wysokości ramienia. Mata ma właściwości antystatyczne i łatwo utrzymać ją w czystości, wystarczające jest spłukiwanie maty ciepłą wodą. Cena DMM w październiku 2023 to 680 złotych.

Firma Funk Firm wiele lat temu opracowała akrylową matę Achromat z systemem mikroskopijnych bąbelków, które służą rozpraszaniu energii. Dostępne są grubości 3mm (90 funtów w 2023 roku) i 5mm (115 funtów). Grubsza będzie raczej miała zastosowanie tylko w gramofonach z regulacją wysokości ramienia. Mata Achromat wymaga pewnej troski przy przechowywaniu i transporcie. Może się też ślizgać na talerzu, czemu należy zapobiec poprzez zastosowanie taśmy dwustronnie klejącej. Rozwinięciem tego projektu jest nowsza konstrukcja o nazwie APM (Advanced Platter Mat, 187 funtów w 2023 roku), czyli połączenie szklanego podłoża z Achromatem. Maty Achromat/APM są dostępne w kilku kolorach.

Harmonix, czyli marka firmy Combak, też ma w ofercie maty gramofonowe. Producent nie podaje dokładniejszych informacji o materiałach i konstrukcji, ale zgodnie z firmową tradycją maty są opisywane nie tyle jako elementy tłumiące czy izolujące, lecz jako elementy dostrajające. Tu istotnym elementem uzupełniającym jest jeszcze firmowy docisk płyty.

Hexmat to węgierski producent, który opracował maty Yellow Bird oraz Eclipse. Określane są one mianem izolatorów. Obie mają kształt sześcioboku, a ich konstrukcja jest o tyle szczególna, że dzięki systemowi kilkunastu niedużych kulek wystających z obu stron zminimalizowano powierzchnie styku maty. Grubość całkowita z wypukłościami to 3mm, a grubość zasadniczej płyty 2mm. W starszej i tańszej Yellow Bird (cena 140 Euro w październiku 2023) kuliste wypukłości są tylko wybrzuszeniami w jednolitej struturze. W nowszej i droższej Eclipse (cena 280 Euro w październiku 2023) kulki to osobne elementy osadzone w płycie z polimeru.

Soundeck to marka produktów hi-fi opracowanych przez firmę Sound Damped Steel specjalizującą się w produkcji tłumionych elementów do zastosowań przemysłowych. Mata gramofonowa Soundeck PM ma konstrukcję kanapkową wykonaną z metalu (aluminium, stal) oraz tłumiącego polimeru, który rozprasza wszelkie wibracje. Tu też może wystąpić potrzeba zastosowania taśmy dwustronnie klejącej dla eliminacji ślizgania na talerzu. Dostępne są warianty o nieznacznie zróżnicowanych średnicach na potrzeby różnych gramofonów. Mata Soundeck PM kosztuje w UK 75 funtów (cena w październiku 2023).